Na het fraaie, droge en vooral warme septemberweer is het nog steeds droog en soms zonnig, maar de temperatuur is flink gedaald. En het ziet er naar uit dat het de komende tijd nog wel wat kouder wordt. Zou dit uiteindelijk de aanleiding kunnen zijn tot weer eens een serieuze winter?

In deze tijd van het jaar dienen zich soms al de eerste meer winterse verschijnselen aan. Zo vroor het rond 20 oktober 2003 soms al matig en viel er op 24 oktober in onder meer het oosten van de provincie Utrecht al een laagje sneeuw van 3 tot 5 cm, dat een groot deel van de dag bleef liggen. En halverwege de jaren 70 van de vorige eeuw sneeuwde het op 13 en 15 oktober al (1973 en 1975). Ook deze sneeuw bleef een tijdje liggen. De eerste dagen van november 1980 vroor het zelfs overdag. Er stond een straffe oostenwind en op de 3e kon er op sommige watertjes al wat geschaatst worden. Op 4 november viel er vervolgens een dik pak sneeuw, tot 15 tot 20 cm dik in en rond Amsterdam. Begin oktober is de gemiddelde maximumtemperatuur in ons land gemiddeld 17 graden, eind oktober 12 tot 13 graden. Een maand later is dat ongeveer 5 graden lager. In ons land is de temperatuurdaling tijdens de herfst meestal heel geleidelijk. We hebben dit te danken aan onze ligging aan de Noordzee, en het feit dat er op onze breedtegraad vaak een zuidwesten- of westenwind is, waardoor er zeelucht wordt aangevoerd. Aan de andere kant van de oceaan, de oostkust van de V.S. is er op onze breedtegraad (52 graden NB) vaak ook een zuidwestenwind, zodat het daar een landwind is. Dit verklaart dat het langs de oostkust van de V.S. in de zomer warmer en in de winter doorgaans veel kouder is dan bij ons.

Extreme winterse verschijnselen treden bij ons alleen op als de wind aflandig is, dus uit oostelijke richtingen komt. We krijgen dan de lucht vanuit noordoost- of oost-Europa en Rusland aangevoerd en daar kan het stevig winteren, veel meer dan bij ons. De windrichting is in ons land dan ook van groot belang of het bij ons wel of niet gaat winteren. Om dit te verklaren gaan we eens kijken naar het klimaat in Rusland. Niet alleen het enorme land, maar ook het klimaat spreekt velen tot verbeelding. Zo wordt de Russische winter wel de Russische beer genoemd. De verwarmingsinstallatie in het huis van de Russische president Vladimir Poetin is ongetwijfeld veel ruimer bemeten dan die bij ons in een vergelijkbare woning.

De eerste tien dagen van oktober hebben we in ons land een oostenwind. We krijgen de lucht aangevoerd vanuit het snel afkoelende Scandinavië en Rusland. Het vriest daar ’s nachts nu al licht tot matig. Sneeuw ligt er nog niet, maar dat kan snel veranderen. Ook de temperatuur – het gemiddelde daalt er aanzienlijk sneller dan bij ons. Over een maand kan het er in dat gebied ook overdag al stevig vriezen, zeker als er sneeuw ligt en dat wil al vaak gebeuren. We zien het extremer worden van het klimaat eigenlijk al in Duitsland. Zo is in Berlijn de zomer al warmer en de winter kouder dan bij ons. Extremer is het klimaat al in het Poolse Warschau, maar in Moskou doen ze er nog een flinke schep bovenop. In juli is het in Moskou, gelegen op dezelfde breedtegraad als ons land net zo warm als bij ons. Half oktober is de gemiddelde maximumtempratuur maar 8 en het minimum 2 graden. Half december vriest het daar overdag gemiddeld 4 graden, ’s nachts is de gemiddelde minimumtemperatuur -9 graden. Dat is zo’n tien graden kouder dan bij ons! In januari en februari is het nog wat kouder maar in het voorjaar schiet de temperatuur net zo snel omhoog als ze in de herfst daalt en zo is het in mei gemiddeld alweer 19 graden. En soms krijgen wij de lucht vanuit de omgeving van Moskou …. In de zomer levert dit bij ons warm weer op. Het lijkt allemaal extreem, maar het haalt het niet bij wat in Siberië gebruikelijk is. In Yakutsk, dat ligt op 62 graden NB is het in juli zowaar warmer dan bij ons met een gemiddeld maximum van 25 graden. En in juni en augustus is het daar maximaal gemiddeld 22 graden. Tropische dagen komen daar evenwel voor, de nachten zijn er kouder dan bij ons. In september is het gemiddeld maximum al weer 12 graden en het minimum 0 graden, in oktober respectievelijk -4 en -14, in november -25 en -34 graden en in januari -37 en -45 graden! In ons land onvoorstelbaar! In april komt de dagtemperatuur weer boven nul, maar ’s nachts vriest het er vaak nog streng. Het gebied is alleen van mei tot en met september sneeuwvrij. De bodem is er vrijwel permanent bevroren(permafrost). En zo zijn de huizen er op palen gebouwd, omdat ze anders zouden verzakken door het bevriezen en in de zomer weer ontdooien van het bovenste laagje van de bodem. In het oosten van Siberië, bijvoorbeeld in Omyakon zijn minimumtemperaturen mogelijk tot -55 tot -60 graden! En ook overdag blijft de temperatuur soms onder de -50 graden. Naast erg koud zijn de Russische winters ook erg somber. In de zomer is de zon vaak meer te zien dan bij ons, maar in de winter schijnt de zon gemiddeld vaak slechts een uurtje per dag, ook in Moskou. Naar het noorden toe wordt het nog minder omdat ten noorden van de Poolcirkel de zon in de winter enige tijd niet op komt. Daar zou je niet vrolijk van worden. Heel af en toe weet een klein beetje diepvrieskou vanuit Siberië ook ons land te bereiken. Dit gebeurde bijvoorbeeld begin januari 1985 toen aan de zuidflank van een langgerekt hogedrukgebied boven de IJszee lucht vanuit Siberië via Noord-Rusland en Scandinavië naar ons toe stroomde. In noord-Scandinavië vroor het toen plaatselijk 50 graden, bij ons kwam het tot -20 graden.

Voordat de harten van schaatsliefhebbers sneller beginnen te kloppen moet ik de mensen helaas wat ontnuchteren. Het is nu natuurlijk leuk, zo’n Scandinavisch-Russisch hogedrukgebied maar de kans dat zo’n luchtdruksituatie tot in de winter standhoudt, is maar heel erg klein. Een tot twee maanden komt soms wel eens voor, maar geen vier maanden. Ook is de kans dat we bijvoorbeeld in november (en december) wisselvallig en zacht weer krijgen en dat daarna de huidige luchtdrukverdeling terugkeert, maar klein. Bekend is dat als een winter vroeg begint, deze vaak ook zijn kruit verschiet. Dit zagen we bijvoorbeeld in 1980. Na het zeer koude begin, als hierboven genoemd, was het in november nog langere tijd kwakkelweer. Hierna werd het echter een stuk zachter en de echte winter stelde vervolgens weinig meer voor.

Gelukkig heeft het weer geen geheugen, maar mocht de huidige luchtdrukverdeling nog lange tijd standhouden, dan hebben schaatsliefhebbers met recht redenen om zich zorgen te maken!

Sportieve groet van Arie Verrips